مهرداد پویا

بهره‌برداران به عنوان اصلی‌ترین ذینفعان منابع آب، نقش مهمی در مدیریت و حفاظت از این منابع دارند. ایجاد یک الگوی مشارکت موثر می‌تواند به افزایش آگاهی و مسئولیت‌پذیری آن‌ها در مدیریت منابع آب منجر شود. با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی مشارکت بهره‌برداران در مدیریت پایدار منابع آب (حوضه آبخیز غرب جازموریان زیرحوضه جیرفت) به‌صورت آمیخته (کیفی- کمی) بوده و طی سه فاز اصلی انجام شد. در ابتدا داده‌های ثانویه و مبانی نظری تحقیق گردآوری شد. سپس در فاز اول بر اساس مدل پارادایمی اشتراوس و کوربین علت‌ها، شرایط زمینه‌ای، شرایط مداخله‌گر، راهبردها و اقدامات و پیامدهای مشارکت در مدیریت پایدار آب مشخص شد و در نهایت بر اساس این مدل به طراحی الگوی مشارکت بهره-برداران در مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی پرداخته شد. در فاز دوم از روش کمی بهره گرفته شد. ابزار جمع‌آوری داده‌ها دو پرسشنامه بود که پایایی هر دو پرسشنامه پس از رواسازی توسط گروه متخصصین، به‌ وسیله آزمون آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت و میزان آلفا برای قسمت‌های مختلف هر دو پرسشنامه نشان‌دهنده پایایی مناسب ابزار سنجش تحقیق بود. داده‌ها در این فاز از 380 کشاورز و 60 کارشناس جمع‌آوری گردید. پرسشنامه کشاورزان بر اساس نردبان مشارکت طراحی شده بود که میزان مشارکت بهره‌برداران در مدیریت پایدار منابع آب را مورد بررسی قرار داد، نتایج نشان داد که سطح مشارکت بهره‌برداران در مدیریت منابع آب ضعیف است و افزایش مشارکت می‌تواند به بهبود رفتار پایدار در مصرف آب منجر شود. در پرسشنامه کارشناسان به سنجش سطح پایداری منابع آب کشاورزی در محدوده مورد مطالعه پرداخته شد که بر اساس نتایج پایداری در سطح نسبتا پایین بود. سپس در ادامه این پرسشنامه با استفاده از مدل DPSIR به تحلیل ریشه‌ها و علل ناپایداری در مدیریت منابع آب پرداخته شد که نتایج حاصل از تحلیل روابط بین متغیرهای این بخش از پژوهش با استفاده از مدل‌یابی معادلات ساختاری بر اساس الگوریتم PLS نشان داد که 37 درصد از واریانس مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی توسط عوامل مورد بررسی (وضعیت، فشار، نیروی محرکه و پاسخ) تبیین می‌شود که از بین این عوامل، مولفه فشار با ضریب تاثیر 64/0- بیشترین تاثیر و اهمیت را بر روی مدیریت پایدار منابع آب کشاورزی داشت. در فاز سوم به ارائه سناریو و راهبردها با تاکید بر روش‌های ترویجی پرداخته شد. مشارکت‌کنندگان در این فاز از پژوهش کارشناسان و صاحب‌نظران در زمینه مورد بررسی بودند که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. پیشران‌های اولیه با استفاده از نظر متخصصان و همچنین با مرور سیستماتیک منابع معتبر شناسایی شدند. ماتریس‌های قضاوت آثار متقابل بر مبنای پیشران‌های شناسایی شده، طراحی گردید و پس از تکمیل و وزن‌دهی این ماتریس‌ها توسط پنل پاسخگویان، تجزیه و تحلیل اطلاعات در محیط نرم‌افزارهای MICMAC و Scenario Wizard انجام گرفت. در نهایت سه سناریو اصلی برای بهبود مدیریت پایدار منابع آب ارائه شد. این پژوهش می‌تواند به عنوان مبنایی برای بهبود مشارکت بهره‌برداران و مدیریت پایدار منابع آب در مناطق مشابه مورد استفاده قرار گیرد.

تغییرات اقلیمی، آلودگی آب وهوا، تخریب خاک، به هم خوردن تعادل اکوسیستم عمده ترین مسائل ناپایداری محیط-زیستی هستند که بخشی از آن محصول بخش کشاورزی است. بخش کشاورزی مسئول حدود 20 درصد از انتشار گازهای گلخانه ای و به عبارتی ناپایداری اکوسیستم ها است که منشاء این چالش ها به رفتار انسان های فعال در این یخش مربوط می شود. رفتارهای محیط زیستی مسئولانه، مجموعه ای از کنش های افراد جامعه نسبت به محیط زیست است که یک طیف وسیع از احساسات، تمایلات و آمادگی های خاص برای رفتار نسبت به محیط زیست را شامل می شود. افراد در هر اجتماعی برحسب شرایط و مقتضیات خاص اجتماعی و فرهنگی خود، برخورد متفاوتی نسبت به محیط زیست دارند. این برخوردها و رفتارها ممکن است کاملاً منفی و مخالف محیط زیست و یا برعکس باشد که می تواند متاثر از سرمایه اجتماعی جامعه باشد. هدف اصلی این پژوهش تحلیل پایداری زیست محیطی و سرمایه اجتماعی کشت انگور در شهرستان ملایر می باشد. این پژوهش باساس پارادیم در زمره تحقیقات کمی و از لحاظ هدف در قالب تحقیق کاربردی است. جامعه آماری پژوهش اعضای تعاونی باغداران شهرستان ملایر است که شامل 3000 نفر هستند و از این تعداد 341 نفر براساس روش نمونه گیری تصادفی با انتساب متناسب انتخاب شدند. ابزار اصلی پژوهش پرسش نامه استاندارد سرمایه اجتماعی آپهوف (2000) و پرسش نامه محقق ساخته اندازه گیری پایداری محیط زیستی و همچنین پرسشنامه محقق ساخته سنجش کارایی بود. روایی پرسش نامه ها توسط متخصصین تایید و پایایی آن نیز از طریق آزمون آلفای کرونباخ محاسبه و تمام مولفه ها در سطح قابل قبول به دست آمد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش های محاسباتی برآورد ردپای مستقیم و غیرمستقیم، تحلیل فراگیر داده ها ، فواصل مرکب و روش هایآماری تحلیل مولفه های اصلی، تحلیل خوشه ای و معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزارهای EXEL،SPSS و PLS صورت پذیرفت. نتایج حاصل از شاخص ترکیبی پایداری و ردپای اکولوژیک نشان داد که غالب باغات موردمطالعه، در وضعیت نیمه پایدار محیط زیستی قرار دارند. به عبارت دیگر، یافته های تحقیق نشان داد که62درصد باغات مورد مطالعه در حالت نسبتاً پایدار، و مابقی در وضعیت نیمه ناپایدار و ناپایدار قرار داشتند لذا با عنایت به اینکه انگور از درخت انگور از گذشته های دور توان خودتنظیمی با شرایط مختلف را دارد اکنون به نهاده

دربخش اول تحقیق، برای اولین بار از رهیافت تدوین نقشه علم برای بررسی علم حکمرانی آب و اینکه ساختار این دانش چگونه ازنظر اجتماعی، علمی، و مفهومی شکل گرفته، استفاده شد. در گزارش حاضر روندهای پژوهشی، و شبکه های علمی و هم رخدادی پژوهش های حکمرانی آب بررسی شد. یافته ها نشان داد که هلند، آمریکا، آلمان، انگلستان، کانادا، و استرالیا کشورهای اصلی هستند که در موضوع حکمرانی آب با یکدیگر همکاری می کنند. همچنین، گروه های اصلی پژوهش در حکمرانی آب در موضوعات حکمرانی، مدیریت، و سیاست گذاری درحال تحقیق هستند. پژوهش گران حکمرانی آب در سال 2014 بر موضوعاتی نظیر فقر، خصوصی سازی و نهادها کار می کردند. در 2015، به سیاست، مشارکت و سیاست گذاری علاقمند شدند. در نهایت، به شهرنشینی، کشاورزی و عدالت علاقمند شدند. در این تحقیق یک شبکه اصلی و به هم پیوسته حکمرانی آب کشف شد؛ که به عنوان نقشه راهنما برای پژوهش گران آینده حکمرانی آب پیشنهاد می گردد. دربخش دوم تحقیق، بر اساس گراف شبکه مشورت گیری، آقایان (as)، (mr)، (ga)، (ss) و (rs) به عنوان افراد مرجع شناسایی شدند. مطالعه شبکه دووجهی آشکار ساخت که شورای روستا به عنوان خط اول مراجعات اعضای تعاونی برای چاره جویی شناسایی شد و پس ازآن اداره تعاون و درنهایت جهاد کشاورزی قرار گرفتند. اداره آب و فاضلاب روستایی هم برای مشورت و کسب اطلاعات، و تعامل و همکاری موردتوجه بوده و هم درنهایت دارای بیشترین تعارضات معرفی شده است. مرکزیت فاصله ژئودزی به طور میانگین برابر 8/1، 8/1، و 6/1 به ترتیب برای شبکه های اعتماد، مشارکت و مشورت گیری بوده است. به عبارت دیگر فاصله چندانی برای رسیدن به دیگران در شبکه های مذکور وجود ندارد. بااینکه تراکم این شبکه ها پایین است ولی چون فواصل کم هستند می توان به راحتی آن ها را ترمیم و برای مشارکت آماده کرد. مرکزیت درجه در شبکه مشورت گیری نشان داد که ga بالاترین درجه خروجی، و rs و as بیشترین مرکزیت درجه ورودی را داشته اند. این یافته ها با نتایج توصیف سطری و ستونی شباهت دارد. مرکزیت درجه بوناچیچ در شبکه مشورت گیری آشکار ساخت که علاوه بر as و rs افراد دیگری نظیر br و mr هم دارای مرکزیت بالایی از حیث این شاخص هستند. این افراد در شبکه مشورت گیری با افراد بانفوذی رابطه دارند که می تواند تاثیر کارایشان را به طور قابل ملاحظه ای افزایش دهد. مرکزیت