موسی اعظمی

پژوهش حاضر با هدف تحلیل بوم شناسی انسانی تصمیم گیری زیست محیطی بهره برداران آب در حفاظت از منابع آب کشاورزی در منطقه ماهیدشت شهرستان کرمانشاه انجام گرفته است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی است؛ به لحاظ روش-شناختی، از دیدمان آمیخته (کمی و کیفی) بهره می گیرد و از لحاظ گردآوری داده ها، از نوع پیمایشی بوده و بر پایه تجزیه وتحلیل داده ها از نوع توصیفی است که در طی سه مرحله اصلی انجام گرفته است. مرحله اول به تعیین شاخص ها و مولفه های تصمیم گیری زیست محیطی و بوم شناسی انسانی بهره برداران آب در حفاظت از منابع آب کشاورزی با استفاده از روش توصیفی، اختصاص یافت؛ در مرحله دوم با استفاده از رویکرد تحلیل محتوای کیفی به شیوه قراردادی و بر اساس دو مدل بنگسون (2016) و الو و کینگاس (2008)، وضعیت حفاظت از منابع آب کشاورزی در منطقه مورد مطالعه از نظر وضعیت منابع آبی، وضعیت کشاورزی و وضعیت ترویج کشاورزی در حفاظت از منابع آب کشاورزی، مورد واکاوی قرار گرفت؛ در مرحله سوم بر اساس مدل اکوسیستم انسانی مکلیس و همکاران (1997)، مدل فرآیند تصمیم گیری زیست محیطی انگلیش (1999)، چهارچوب فرآیندی تصمیم گیری زیست محیطی تون و همکاران (2000) و مدل های رفتار زیست محیطی، به بررسی مولفه های اکوسیستم انسانی در تصمیم گیری زیست محیطی بهره برداران آب در حفاظت از منابع آب کشاورزی در منطقه مورد مطالعه با استفاده از روش کمی (تحلیل های آماری توصیفی و استنباطی مبتنی بر آزمون های آماری مقایسه ای، همبستگی و مدل سازی معادلات ساختاری)، پرداخته شد. در مرحله کیفی تعداد 51 نفر از مدیران و کارشناسان شرکت آب منطقه ای و سازمان جهاد کشاورزی، اعضای هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و اساتید دانشگاه به شیوه نمونه گیری هدفمند (گلوله برفی) و با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختار یافته و باز مورد پرسش قرار گرفتند و همچنین اسناد مرتبط نیز بررسی گردید و به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار MAXQDA 10 استفاده شد. جامعه آماری در مرحله کمی شامل 1200 نفر از کشاورزان آبی منطقه ماهیدشت در دو دهستان ماهیدشت و چقانرگس بود که به شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه ای با انتساب متناسب و با استفاده از ابزار پرسشنامه ساختارمند، در نهایت 276 نفر از آنان مورد بررسی قرار گرفتند و به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزارهای SPSS 26 و SmartPLS 3 استفاده شد

علیرغم اهمیت و جایگاه کشاورزی در پیشبرد توسعه استان همدان، این بخش به علت مدیریت و برنامه ریزیهای نادرست با انبوهی از مشکلات و معضلات مواجه گردیده است لذا پژوهش حاضر باهدف تحلیل راهبردهای توسعه زیربخشهای مختلف کشاورزی استان همدان و به روش کمی- کیفی در قالب 10 زیربخش انجام شد، که در این راستا از تکنیکهای ویکور، تحلیل عاملی، تحلیل محتوا مبتنی بر استقرا، دلفی و سوات و همچنین نرم افزارهای MAXQDA، Spss، Excel و ArcGIS متناسب با هدف هر بخش استفاده گشت. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که بر حسب شاخص ترکیبی توسعه کشاورزی شهرستان نهاوند در منطقه برخوردار، شهرستانهای اسدآباد، ملایر، رزن، بهار، تویسرکان و همدان در گروه نیمه برخوردار و شهرستانهای فامنین و کبودراهنگ در منطقه محروم قرار دارند، که مهمترین موانع توسعه در منطقه محروم کشاورزی، شامل موانع اقتصادی، طبیعی، زیرساختی، اجتماعی- فرهنگی، آموزشی-ترویجی، نهادی و موانع فنی بودند. همچنین مهمترین پیشرانهای توسعه کشاورزی در استان، ایجاد ارزش افزوده، عوامل فرهنگی-آموزشی، توجه به تولیدات ارگانیک، استفاده بهینه از منابع، تقویت زیرساخت و تجهیزات، عوامل نهادی-مدیریتی و عوامل اقتصادی شناسایی شدند. بنا بر نتایج بخش دوم پژوهش شهرستانهای نهاوند، اسد آباد و ملایر از نظر توسعه زیربخش باغبانی در منطقه برخوردار قرار دارند و توسعه همکاریهای بین المللی، ملی و محلی، توسعه فعالیتهای آموزشی و ترویجی، جلوگیری از خام فروشی، گسترش خدمات حمایتی و توسعه صادرات مهمترین راهبردهای توسعه زیربخش باغبانی در این منطقه هستند. منطقه نیمه برخوردار زیربخش باغبانی نیز دربرگیرنده شهرستانهای همدان بهار، تویسرکان و رزن است که توسعه تولید گیاهان دارویی، توسعه صادرات، ایجاد ارزش افزوده، خدمات حمایتی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان راهبردهای مناسب جهت توسعه باغبانی این منطقه شناسایی گشت. همچنین شهرستانهای فامنین و کبودرارهنگ در منطقه محروم زیربخش باغبانی قرار دارند و راهبردهای توسعه فعالیتهای ترویجی و آموزشی، بهینه سازی مصرف آب، حمایت مالی، توسعه کشتهای گلخانه ای و توسعه تولید گیاهان دارویی در راستای توسعه باغبانی در این منطقه ارائه شد. نتایج منطقه بندی استان همدان ازنظر توسعه زراعت نشان داد که شهرستانهای نهاوند و اسدآباد در منطقه برخوردار قرار دارند و به منظور توسعه این بخش با

دربخش اول تحقیق، برای اولین بار از رهیافت تدوین نقشه علم برای بررسی علم حکمرانی آب و اینکه ساختار این دانش چگونه ازنظر اجتماعی، علمی، و مفهومی شکل گرفته، استفاده شد. در گزارش حاضر روندهای پژوهشی، و شبکه های علمی و هم رخدادی پژوهش های حکمرانی آب بررسی شد. یافته ها نشان داد که هلند، آمریکا، آلمان، انگلستان، کانادا، و استرالیا کشورهای اصلی هستند که در موضوع حکمرانی آب با یکدیگر همکاری می کنند. همچنین، گروه های اصلی پژوهش در حکمرانی آب در موضوعات حکمرانی، مدیریت، و سیاست گذاری درحال تحقیق هستند. پژوهش گران حکمرانی آب در سال 2014 بر موضوعاتی نظیر فقر، خصوصی سازی و نهادها کار می کردند. در 2015، به سیاست، مشارکت و سیاست گذاری علاقمند شدند. در نهایت، به شهرنشینی، کشاورزی و عدالت علاقمند شدند. در این تحقیق یک شبکه اصلی و به هم پیوسته حکمرانی آب کشف شد؛ که به عنوان نقشه راهنما برای پژوهش گران آینده حکمرانی آب پیشنهاد می گردد. دربخش دوم تحقیق، بر اساس گراف شبکه مشورت گیری، آقایان (as)، (mr)، (ga)، (ss) و (rs) به عنوان افراد مرجع شناسایی شدند. مطالعه شبکه دووجهی آشکار ساخت که شورای روستا به عنوان خط اول مراجعات اعضای تعاونی برای چاره جویی شناسایی شد و پس ازآن اداره تعاون و درنهایت جهاد کشاورزی قرار گرفتند. اداره آب و فاضلاب روستایی هم برای مشورت و کسب اطلاعات، و تعامل و همکاری موردتوجه بوده و هم درنهایت دارای بیشترین تعارضات معرفی شده است. مرکزیت فاصله ژئودزی به طور میانگین برابر 8/1، 8/1، و 6/1 به ترتیب برای شبکه های اعتماد، مشارکت و مشورت گیری بوده است. به عبارت دیگر فاصله چندانی برای رسیدن به دیگران در شبکه های مذکور وجود ندارد. بااینکه تراکم این شبکه ها پایین است ولی چون فواصل کم هستند می توان به راحتی آن ها را ترمیم و برای مشارکت آماده کرد. مرکزیت درجه در شبکه مشورت گیری نشان داد که ga بالاترین درجه خروجی، و rs و as بیشترین مرکزیت درجه ورودی را داشته اند. این یافته ها با نتایج توصیف سطری و ستونی شباهت دارد. مرکزیت درجه بوناچیچ در شبکه مشورت گیری آشکار ساخت که علاوه بر as و rs افراد دیگری نظیر br و mr هم دارای مرکزیت بالایی از حیث این شاخص هستند. این افراد در شبکه مشورت گیری با افراد بانفوذی رابطه دارند که می تواند تاثیر کارایشان را به طور قابل ملاحظه ای افزایش دهد. مرکزیت

موضوع معیشت، طی یک دهه گذشته بحث محوری در تفکر و عمل توسعه روستایی بوده است. دستیابی به توسعه پایدار و بهبود نظام های معیشت به ویژه در کشورهای در حال توسعه، که تا پیش از این با موانع گوناگونی مواجه بود، اینک با ظهور تغییر اقلیم، با چالش بزرگتری رو به رو شده است. تغییر اقلیم به عنوان چالش توسعه عصر ما و تهدیدی برای توسعه به شمار می رود که ممکن است بسیاری از دستاوردهای توسعه دهه های گذشته را از بین ببرد. بر این اساس، مطالعه حاضر با هدف تحلیل اثرات تغییر اقلیم بر نظام های معیشت روستایی در ایران و با توسعه مدل مفهومی برگرفته از رهیافت معیشت پایدار انجام شده است. برای این منظور داده های ثانویه از پیمایش های ملی و منابع آماری سازمانهای دولتی گردآوری و پس از آماده سازی با استفاده از رگرسیون داده های تابلویی مورد تحلیل قرار گرفت. همچنین برای آزمون روابط واسطه ای میان متغیرها از رهیافت سه مرحله ای بارون و کنی (1986) استفاده شد. بر اساس سناریوهای مختلف RCP تا سال 2050، مقدار بارندگی سالانه در برخی استان ها افزایش و در برخی دیگر کاهش می یابد، در حالیکه میانگین دمای سالانه در تمامی استان ها افزایش خواهد یافت. بنابراین انتظار می رود دارایی های مالی، طبیعی، اجتماعی و انسانی خانوارهای روستایی استان هایی که دچار کاهش بارندگی می شوند، در معرض تهدید قرار گیرد. افزایش دما نیز آسیب پذیری خانوارهای روستایی کشور را از طریق نقصان یافتن دارایی های مالی، فیزیکی، طبیعی و اجتماعی آنها افزایش می دهد. با توجه به تاثیر مستقیم تغییر اقلیم و دارایی های معیشت بر ستانده های معیشت، می توان چنین استنباط نمود که در صورت عدم اتخاذ راهبردهای سازگاری و تاب آوری مناسب در بسیاری از استان ها، رشد GDP بخش کشاورزی و رفاه اجتماعی خانوارهای روستایی کاهش و نابرابری فزونی می یابد.

طی دهه های اخیر، در ایران کمّیّت پژوهش های مرتبط با توسعۀ روستایی و کشاورزی به شدّت افزایش و رتبۀ کشور بر این اساس به شکل چشمگیری بهبود یافته است، امّا آنچه اهمّیّت دارد کیفیّت و میزان اثربخش بودن این پژوهش هاست. بنابراین، هدف مطالعۀ حاضر ارزیابی مجموعۀ پژوهش های مرتبط با توسعۀ روستایی و کشاورزیِ ایران، چالش های این پژوهش ها و راهکارهای افزایش اثربخشی آنها بوده است. در این راستا، ابتدا در قالب مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی ایران و دیدگاه صاحب نظران به بررسی جایگاه «اثربخشی پژوهش» در میان جنبه های گوناگون علم و پژوهش پرداخته و مشخّص شد که مقولۀ مورد نظر نه تنها بسیار مهمّ است، بلکه یک رکن اساسی محسوب شده و در این عرصه محوریّت دارد. سپس با استفاده از مدل های ارزیابیِ تاثیرِ پژوهش و ادبیات مربوطه، مدل مسیر تاثیرگذاری پژوهش، جهت برآورد نمودنِ میزان اثربخشی و قابلیّت اثرگذاری پژوهش های کشور، طرّاحی گردید. در گام سوّم، با استفاده از روش مطالعۀ تطبیقی، میزان اثربخشی پژوهش های ایران در حوزۀ کشاورزی بر شاخص های توسعۀ کشاورزی کشور با سایر جوامع مورد مقایسه قرار گرفت. بدین منظور، ابتدا در خصوص هر یک از شاخص های ارزش افزودۀ کشاورزی، ارزش خالص تولیدات کشاورزی، ارزش صادرات کشاورزی، انتشار گازهای گلخانه ای، بهره وری کشاورزی و عملکرد غلات و حبوبات، گروهی متشکّل از کشورهایی که داده های آنها لااقل برای یک بازۀ 30 ساله موجود بود تشکیل و سپس در هر گروه، روند تغییرات سهم و رتبۀ ایران از لحاظ تعداد مقالات کشاورزی با روند تغییرات سهم و رتبۀ کشور از لحاظ شاخص مربوطهْ مقایسه شد. یافته ها حاکی از آن بود که پژوهش های مورد نظر در مجموع اثربخشی ضعیفی داشته اند. در مرحلۀ بعد، اثربخشی مجموعۀ پژوهش های ایران مورد بررسی قرار گرفت. به منظور ارزیابیِ میزان اثربخشیِ مجموعۀ پژوهش های ایران بر گسترش مرزهای دانش، علاوه بر نسبت میان تعداد مقالات و تعداد ثبت اختراع که توسّط سایرین محاسبه و اعلام شده بود، سهم ایران در کسب معتبرترین جوایز علمی و سهم مقالات برتر کشور از کل استنادهای صورت گرفته به تمامی مقالات برتر جهان ملاک عمل قرار گرفت. میزان اثربخشیِ پژوهش های فزآیندۀ ایران بر سطح توسعۀ کشور با رسم نموداری که در آن روند تغییرات رتبۀ ایران از لحاظ کمّیّت تولیدات علم ب

سیاست افزایش تولید در بخش کشاورزی بدون توجه به حجم و نوع مصرف سموم و کودهای شیمیایی نگرانی های زیست-محیطی زیادی را به همراه داشته، به طوری که اغلب تحقیقات، ناپایداری استفاده از منابع اکولوژیکی در این بخش را تایید کرده اند. در این رابطه با توجه به تنوع اثرات زیست محیطی کشاورزی نظیر تخریب منابع اکولوژیکی، روش های مختلفی برای ارزیابی اثرات زیست محیطی به وجود آمده و توسعه یافته است. یکی از مدل های کمّی مهم در این زمینه، تحلیل ردپای اکولوژیکی است که چشم انداز پایداری قوی را در نظر دارد و استفاده از آن در کشاورزی موضوعی جدید و در حال تکامل است که در این تحقیق مورد تاکید قرار گرفته است. برای ارزیابی ردپای اکولوژیکی اراضی تحت کشت گندم آبی در منطقه مورد مطالعه از شاخص های مختلفی استفاده شده است. در این تحقیق، 370 نفر از کشاورزان عضو تعاونی های تولید کشاورزی و نظام که همزمان با استفاده از دو سیستم؛ خاک ورزی حفاظتی و مرسوم (رایج)، مراحل کاشت و برداشت گندم آبی را انجام می دادند، به عنوان نمونه برای ارزیابی ردپای اکولوژیکی گندم آبی در سال زراعی 93-92 در استان همدان انتخاب شدند. بعلاوه از شاخص توان اکولوژیکی با دو روش روی هم گذاری نقشه ها در محیط GIS و نمونه برداری از خاک نیز برای ارزیابی توان اکولوژیکی اراضی کشاورزی استان استفاده شد. برای تحلیل داده ها نرم افزارهای، Excel، Spss، GIS، Choice Expert و Surfer9 مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که ردپای اکولوژیکی بر حسب مصرف نهاده ها در سیستم کشت مرسوم (رایج)، 96/2 و در سیستم کشت حفاظتی، 84/2 معادل هکتار جهانی می-باشد. آزمون مقایسه میانگین نشان داد که بین میانگین نمره ردپای اکولوژیکی در سیستم خاک ورزی حفاظتی با سیستم مرسوم (رایج)، تفاوت معنی داری در سطح 05/0 وجود دارد. یافته های تحلیل کلاستر نیز نشان داد که ردپای اکولوژیکی بیش از 70 درصد از کشاورزان در سطح اثرات ناپایداری زیاد و بقیه در سطح ناپایداری کم قرار دارند. نتایج روش روی هم گذاری نقشه ها نشان داد که در میان فاکتورهای مورد بررسی، اسیدیته و شوری خاک به ترتیب با وزن نهایی 313/0 و 228/،0 مهم ترین فاکتور های اثرگذار بر توان اکولوژیک اراضی کشاورزی استان هستند. نتایج حاصل از تحلیل داده های مربوط به نمونه برداری از خاک نیز تایید کرد که اسیدیته و شوری خاک، طی گذشت زمان،