لیلا کاشی

چکیده: نماتدهای انگل گیاهی، بعنوان عوامل بیماری زای گیاهی، هرساله حدود حدود 3/12 درصد از محصولات مهم کشاورزی جهان به ارزش 157 بیلیون دلار را از بین می برند. نماتد ساقه یونجه (Ditylenchus dipsaci)، عامل بیماری زای مهم در تعدادی از گیاهان زینتی و زراعی از جمله یونجه محسوب می‏شود. استفاده از ژنوتیپ های مقاوم، تناوب زراعی، کنترل شیمیایی و زیستی از مهم ترین روش های کنترل این نماتد می باشد. در تحقیق حاضر، در مرحله اول واکنش هفت اکوتیپ مختلف یونجه زراعی و اثر ساپونین های استخراج شده از آن ها بر کنترل نماتد ساقه یونجه در دو آزمایش مجزا ولی مرتبط با هم، در شرایط گلخانه ای و آزمایشگاهی در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار انجام شد. جهت شناسایی نماتد، با توجه به علائم ناشی از خسارت آن روی یونجه در مزرعه، مشخصات ریخت‏سنجی و ریخت‏شناختی نماتد در مشاهدات میکروسکپی و استفاده از آغازگرهای طراحی شده بر مبنای توالی نوکلئوتیدی ژن Hsp90، گونه نماتد D. dipsaci تشخیص داده شد. نتایج آزمایش اول در گلخانه نشان داد که اکوتیپ های یونجه‏ی مایه‏زنی شده با این نماتد از نظر تمام صفات رشدی به‏جز طول ریشه، در مقایسه با تیمار شاهد دارای تفاوت معنی داری (P<0.05) بودند. بیش ترین تغییرات کاهشی در صفات رشدی تحت تاثیر تیمار این نماتد نسبت به تیمارهای شاهد به ترتیب مربوط به صفت طول میانگره، 31 تا 41 درصد، تعداد شاخه فرعی بر روی ساقه اصلی، 27 تا 37 درصد و ارتفاع گیاه از 21 تا 34 درصد بود. همچنین نتایج حاصل از بررسی شمارش تعداد نماتد در مجموع اندام های ساقه، برگ، جوانه ها و ریزوسفر نشان داد که نماتد در همه اکوتیپ های مورد بررسی قابل تکثیر است، امّا نرخ تکثیر متفاوت بود. بیش ترین میزان تکثیر نماتد در اکوتیپ نیشابوری با نرخ تولیدمثل 14/7 و کم-ترین آن به ترتیب در اکوتیپ‏های فیض و همدانی با نرخ تولیدمثل 24/1 و 85/1 مشاهده گردید. همچنین، از نظر مجموع تعداد تخم نماتد در اندام-های مورد بررسی، اکوتیپ های فیض و همدانی حاوی کم ترین و اکوتیپ نیشابوری حاوی بیش ترین تعداد تخم نماتد بودند. به عبارت دیگر، اکوتیپ نیشابوری، شرایط مناسبی برای تخم گذاری و افزایش جمعیت نماتد ساقه دارد و از این نظر، میزبانی حساس است. در مرحله دوم با هدف ارزیابی اثر ساپونین‏های استخراج شده بر میزان فعالیت نماتد ساقه یونجه و نیز تاثیر بر تعداد ت